MaMA 

Als onderdeel van MAMA’s programmapoule was ik dit jaar in de gelegenheid mijn kennis van de Vijf Elementen theorie te delen in de tentoonstelling Voorouderlijk Geluk, die plaatsvond in MAMA’s showroom van 18 juni tot 15 augustus 2021. In de tentoonstelling werd vanuit verschillende perspectieven en door middel van verschillende kunstwerken nader ingegaan op de theorie van de Vijf Elementen. Voorouderlijk Geluk kwam voort uit mijn nieuwsgierigheid naar deze theorie, waarmee ik als Thai van Chinese afkomst opgroeide.

De Vijf Elementen theorie is een oude Chinese filosofie die dicteert dat alles in het universum met elkaar verbonden is, inclusief de persoonlijkheid en gezondheid van de mens. Enerzijds wordt deze zienswijze probleemloos van generatie op generatie doorgegeven. Anderzijds kunnen er verschillende vraagtekens bij de theorie worden geplaatst vanuit de wetenschappelijke en moderne perspectieven van vandaag de dag. Mijn eigen standpunt schuift heen en weer tussen deze twee uitersten. Tijdens mijn zoektocht naar een grafisch ontwerper heb ik dan ook vooral gezocht naar iemand die dit gevoel van ‘verschuiving’ kon vertalen naar een visuele identiteit voor de tentoonstelling.

Via een vriend kwam ik uit bij Wanwai Shum, een grafisch ontwerper bij Studio Dumbar in Rotterdam. Wanwai komt oorspronkelijk uit China, maar woont sinds haar studietijd, die ze doorbracht in Antwerpen en Eindhoven, in Europa. Haar werk trok meteen mijn aandacht, omdat in haar stijl het Westen en het Oosten samen lijken te komen in een hybride vorm – een tussenlens die ik gebruikt heb om de tentoonstelling samen te stellen. Na deze succesvolle samenwerking ben ik dan ook geïntrigeerd om Wanwai beter te leren kennen door dit gesprek.

Een gesprek tussen een Chinees persoon als Wanwai en iemand van Chinese afkomst zoals ik – allebei van ongeveer dezelfde leeftijd – vormt een interessant gegeven, omdat we ons door onze samenwerking plots verbonden voelden, hoewel we niet uit hetzelfde land komen. Het was de Chinese cultuur die ons verbond; in het bijzonder sommige uitspraken van onze ouders die we in eerste instantie onzinnig vinden, maar die op de een of andere manier wel heel toepasbaar zijn in verschillende situaties. Mijn moeder zegt bijvoorbeeld dat ik vaker een Chinese courgette moet eten, omdat het water in de courgette mijn lichaam in balans kan brengen, aangezien ik vuur ben volgens de Vijf Elementen theorie.

Zoals de naam al doet vermoeden, bestaat de theorie uit Vijf Elementen: hout, vuur, aarde, metaal en water. Alle elementen zijn met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar. Samen creëren ze een doorlopende cyclus. De theorie dient als basis voor de Chinese lunisolaire kalender, Feng Shui, Chinese geneeskunde, acupunctuur en vele andere praktische of spirituele toepassingen.

Waar mijn moeder de Vijf Elementen theorie vooral toepast in voedsel, leerde ik van Wanwai dat de Chinezen de theorie toepassen in meer aspecten van het dagelijks leven. “Het is bijvoorbeeld gebruikelijk voor Chinese ouders om erachter te komen welke elementen hun kind misschien mist door de geboortetijd, – datum en – jaar van het kind te controleren. Om het tekort te compenseren, wordt de naam van het kind opgebouwd uit karakters die bestaan uit de ontbrekende elementen”, legt ze uit. Er wordt gezegd dat het geluk brengt wanneer een naam voldoet aan de Vijf Elementen theorie.

Wanwai legt verder uit dat het Chinees, in tegenstelling tot veel andere talen, geen alfabetten kent. Een alfabet is een reeks letters of symbolen die spraakgeluid vertegenwoordigen. Op zichzelf heeft een alfabet geen betekenis. In het Chinees heeft elk karakter echter een bepaalde uitspraak en betekenis op zich. De naam van een kind kan bijvoorbeeld één karakter omvatten, of een samenstelling van karakters, die één van de vijf elementen bevat. Met andere woorden, karakters werken op dezelfde manier als voor- en achtervoegsels in het Engels. Ze geven de klanken en betekenissen van een woord aan.

Nadat ik haar vertelde over het eerste tentoonstellingsconcept van Voorouderlijk Geluk had Wanwai meteen een idee voor de visuele identiteit van de tentoonstelling, waarin ze uitging van de centrale plek die de Vijf Elementen theorie inneemt in de Chinese cultuur en taal. Wanwai wilde op speelse wijze gebruik maken van de Chinese typografie van de vijf elementen. “Chinese karakters zijn in essentie afbeeldingen van datgene waar ze naar verwijzen”. Wanwai legde me uit dat Chinese karakters eigenlijk al visuals op zichzelf zijn, er is geen behoefte aan extra afbeeldingen of ontwerpen. Zo werden de vijf Chinese karakters voor hout, vuur, aarde, metaal en water omgevormd tot de visuele identiteit van de tentoonstelling.

Aan het begin van onze samenwerking waren Wanwai en ik het er direct over eens dat we ver weg wilden blijven van de gangbare clichés over Chinese esthetiek, die zich vaak vertaald naar afbeeldingen in rood en geel, een draak en een traditioneel Chinees lettertype. Wanwai maakte ontwerp van de Chinese karakters expres breder om zo minder leesbaar te worden. Ze creëerde een aantal gekke strepen om alle vormen in een cirkel met elkaar te verbinden. De cirkel vormt immers de kern van de Vijf Elementen theorie, waar alles met elkaar verbonden is in een staat van continuïteit. Wanwai zei verder dat de vorm van elk element ook diens toon bepaald. Vuur en water zijn bijvoorbeeld scherp. Metaal wordt geassocieerd met glans en reflectie. Hout wordt vertaald naar bladeren. Aarde is stof. Deze tonaliteit impliceert hoe elk element eruitziet en deze connotaties werden verwerkt in het conceptuele proces van haar uiteindelijke ontwerp.

Wanwai raakte al op jonge leeftijd geïnteresseerd in Chinese kalligrafie. Gefascineerd door de penseelstreken en ritmiek, kreeg ze de vaardigheden snel onder de knie en werd ze aangenomen op een kunstacademie in China. Wanwai vertelde me echter dat Chinese kunst geen populair vak is onder studenten, omdat het traditioneel gericht is op het bestuderen van meesterwerken en beheersen van technieken, in plaats van op conceptuele processen zoals die in Europese en Amerikaanse kunstscholen worden onderwezen.

Ondanks haar toelating tot de kunstacademie was Wanwai bang dat haar studie zich alleen zou beperken tot de kunstbubbel. Daarom besloot ze visuele communicatie te gaan studeren aan een universiteit, waardoor ze haar perspectieven buiten de kunstwereld kon verbreden. Hoewel kunst en design conceptueel werden onderlegt in haar opleiding, werd er volgens Wanwai primair gefocust op commerciële doeleinden. Pas toen ze voor een uitwisselingsprogramma naar het Verenigd Koninkrijk ging realiseerde ze zich dat kunst en design niet alleen gaan over het verkopen van mooie dingen. Wanwai: “Ze kunnen ook verhalen vertellen”.

Na haar bachelordiploma verhuisde Wanwai naar Antwerpen voor haar masterdiploma. Tijdens haar studie liep ze stage bij ontwerpstudio Vrints-Kolsteren waar, in Wanwai’s eigen woorden, “haar leven veranderde”. Bij Vrints-Kolsteren werd Wanwai van A tot Z bij projecten betrokken, in tegenstelling tot stages die ze eerder deed in China. Ze voelde de vrijheid en het vertrouwen van collega’s, die haar uitdaagden om te leren, en haar aanmoedigden om creatief te zijn, in plaats zich te richten op een specifiek eindontwerp.

Toen de stageperiode afgelopen was verhuisde Wanwai naar Nederland om Information Design te studeren aan de Design Academy Eindhoven. Ze heeft me uitgelegd dat ze alles over typografie opnieuw moest leren na haar verhuizing naar Europa, vanwege het Latijnse alfabet en diens connectie met West-Europa. Het eerste verschil lis dat Chinese karakters meer vormen hebben. Dit maakt haar werk meer detailgevoelig, wanneer ze aan typografieprojecten werkt. Ten tweede zijn kleuren belangrijk in haar ontwerpproces, omdat ze verschillende connotaties kunnen hebben in verschillende culturen.

Wanwai werkt momenteel bij Studio Dumbar, waar uniciteit en anders-denken wordt gewaardeerd. “Hier is iedereen creatief, dus wil ik me concentreren op het verrijken van mijn unieke ontwerptaal, om zo een groter publiek te bereiken en om te leren samenwerken met mensen uit verschillende culturen”. Dit is ook de plek waar Wanwai zich realiseerde dat haar kennis en vaardigheden in Chinese kunst belangrijk zijn voor haar carrière, omdat ze zich erdoor kan onderscheiden van de rest van het team.

Wanwai vertelde me dat ontwerpers hun eigen persoonlijkheid moeten koesteren, in plaats zich louter te concentreren op het maken en tonen van leuke, trendy dingen. Ook bij commerciële opdrachten probeert ze haar persoonlijkheid te betrekken in haar vormentaal.

Reflecterend op kunst en design in het huidige China, zegt Wanwai: “Er zijn vandaag de dag minder strikte regels in design en details in China. Als hedendaags beroep kent ‘de ontwerper’ een kortere geschiedenis dan in Europa, dus is er een minder gestandaardiseerde esthetiek. Hierdoor wordt alles mogelijk. Ontwerpers hebben meer ruimte om te doen wat ze willen. Hoewel de meeste klanten nog steeds op zoek zijn naar een oppervlakkig resultaat, dat er vooral cool en uniek uit moet zien, begint het ontwerpproces ook in China conceptueler te worden.”

Na het verhaal van Wanwai over designonderwijs en trends in China aangehoord te hebben, vallen me twee punten op. Ten eerste is het kunst- en designonderwijs gericht op het waarderen van westerse artistieke normen, terwijl Chinese kunst wordt gezien als achterhaald en minder waardevol. Ten tweede moeten kunst en design vooral voldoen aan een marktvraag en inkomsten genereren. Vanuit commerciële opdrachtgevers is er een grote vraag naar conceptuele kunst en design, omdat klanten dat ‘cool’ en ‘westers’ vinden. Veel hedendaagse ontwerpers blijven die specifieke stijl dus telkens opnieuw presenteren, om zo te kunnen voldoen aan de vraag en de kost te verdienen.

Wanwai en ik delen dezelfde mening over deze twee punten, maar kwamen pas tot deze realisatie toen we in het buitenland studeerden en werkten. Wanwai: “Iedereen zou moeten uitgaan van de kracht van de eigen culturele uniciteit, in plaats van te proberen meer te lijken op westerse mensen. Waardeer wie je bent! Kom in aanraking met zoveel mogelijk verschillende bubbels. Alleen dan wordt je je meer bewust van hoe uniek je bent en kun je meer van jezelf houden.”

Ik groeide op met mijn blik gericht op het westen en probeerde meer Europeaans of Amerikaans te zijn, waardoor ik mijn eigen cultuur uit het oog raakte. Zo wilde ik nooit onderzoeken hoe een Chinese scheurkalender werkt en waar een horoscoop eigenlijk vandaan komt. Ik heb zulke zaken eigenlijk altijd onlogisch gevonden. Pas toen ik meer begon te leren over de Vijf Elementen theorie in mijn onderzoek voor deze tentoonstelling, begreep ik hoe ze tot stand kwamen en realiseerde ik me dat zowel de theorie als de kalender gebaseerd zijn op feitelijke observatie van natuurlijke fenomenen.

In mijn dagelijks leven neem ik de Vijf Elementen theorie vandaag de dag met een korreltje zout. Hoewel het misschien geen rol speelt in alle aspecten van mijn leven, werkt het wel kalmerend voor mijn ziel. Dit was ook mijn uiteindelijke doel voor de tentoonstelling Voorouderlijk Geluk: bezoekers aan te moedigen zich te realiseren hoe waardevol hun afkomst is, ook al lijkt deze misschien niet altijd in overeenstemming met ‘de norm’.