MaMA 

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 vroeg MAMA aan Tommy Ventevogel zijn maatschappelijke mijmeringen met ons te delen. Het resultaat is onderstaande verhandeling over sociale vooruitgang, democratie 2.0 en een internet vol rioolratten.

Noot: Dit stuk tekst van Tommy is in april 2020 opnieuw onder de aandacht gebracht vanwege de vele parallellen die zijn te trekken tussen Tommy’s observaties in 2017 en manier waarop de coronacrisis zich op dit moment voltrekt. 

Men zegt dat het hier een open riool is, maar ik borstcrawl me er doorheen, surf op een 3e feministische golf en verdrink in de vloeibare watermassa van hyperreality, die dit riool binnenstroomt als in een 90ies blockbuster. Ik leef mijn 9-to-RTL-5. Ik klik me er doorheen. Volgens de slachtoffers van het internet is alles verhard, verdord en verloren. Maar een klein groepje (on)mensen komt hier natuurlijk ooit een rat tegen in een roze duster en wordt vervolgens gevoed met Oosterse wijsheid en pizza.

Nu trek ik graag de parallel tussen de ontwikkeling van de psychoanalyse begin 20ste eeuw, en de huidige staat van het internet: ongecensureerde en gefragmenteerde data. In die parallel beschouw ik het internet als een buitenkans om duiding te geven aan te beschaving anno nu. Maar ook die van morgen. Aan de hand van ‘rioolkunde’ probeer ik dan ook democratie 2.0 mede vorm te geven vanuit mijn kunstenaarschap (als theaterschrijver), kersvers politiek activisme (als lijstduwer bij de Piratenpartij) en kosmos-gerichte werkwijze.

Het internet als riool

De riool-metafoor als huidige staat van het internet is goed te volgen: het is dan wel een ‘open’ riool, maar dat klinkt als een voordeel. Alles is goed te zien. Compleet begrijpen hoe het ondergrondse riool werkt is moeilijker. Dit open riool is een infrastructuur voor het onderbewuste, het experiment en daarmee dus ook een plek waar oplossingen zomaar boven zouden kunnen drijven. En wat zegt de staat van ons open riool ons als zelfs dhr. Heuckeroth hem signaleert en veroordeelt?

Wat mij betreft is dit riool gewoon een (glij)middel voor de (r)evolutie, zoals bijvoorbeeld een pen, een zwaard, zenuwgas, treinkaartjes, een megafoon of een massief houten vergadertafel van acacia, eikenhout of teak. Aan zo’n vergadertafel ben ik gaan zitten. Alleen was deze massief kunststof. Hij was gelukkig wel rond.

Sessie in het riool

Aan de vergadertafel maakte ik kennis met kunstenaar Pendar Nabipour, die MAMA’s showroom gebruikt voor werksessies rondom zijn project Open Source Government. Pendar vertelt: “Open Source Government is a collective project that tries to make it possible for the citizens and the members of a society to be able to take part in the structure of their government or society, directly through open-sourcing the legislation.”

Pendar benadert zijn Open Source Government project als kunstenaar maar ook als (politiek) activist. Dat spreekt mij aan, omdat ik er ook precies zo in sta: ik heb als theatermaker/schrijver anderhalve maand geleden de keuze gemaakt om als lijstduwer voor de Piratenpartij Nederland uit te komen. Dit terwijl mijn fysieke activisme tijdens mijn ontwikkeling tot kunstenaar immaterieel activisme werd en ik probeerde ‘mijn werk te laten spreken’. Het liefst objectief en zonder politieke kleur. Wel volgde ik met grote interesse de strijd van onder andere Julian Assange en Birgitta Jónsdóttir om gesloten systemen open te breken en inzichtelijk te maken voor de massa. Als kunstenaar bestond die rol al voor me, om geleider te zijn tussen droge complexe wetenschappelijke materie of dolgedraaid politiek/economisch extremisme en ‘het volk’. Een rol die ook journalisten hebben, maar zij lijken steeds meer zelf-expressieve kunstenaars te worden.

De session was vruchtbaar: zo praatte we als een klein groepje activisten, techneuten en kunstenaars over de Piratenpartij IJsland (onder leiding van Birgitta Jónsdóttir), hun gecrowdsourcete grondwet en de nauwere directe relatie met ecologie ten opzichte van de meeste Europeanen. Ook kwam de anti-corruptie beweging in India ter sprake en gaat het over de geweldloze evolutie tegenover de revolutie met mogelijk geweld.

Uiteindelijk zal Open Source Government volgens Pendar Nabipour een blauwdruk worden voor een open source samenleving. Voor een plan van aanpak wordt op het einde van de sessie gekeken naar voorbeelden van ontwikkeling, onderhoud en gebruik van open source software: ook die kent zo z’n politieke eigenschappen, maar ook een groot vertrouwen in het team van makers/gebruikers en het verbindende gezamenlijk doel. Drie kenmerken die zeker van invloed zullen zijn bij het vormgeven van een ‘Open Source Government’.

Zo zag ik deze denktank als een rat in het open riool: zowel online als away from keyboard. Maar ook alle besproken voorbeelden zijn ratten, en voor ons waren er al ratten, en erna zeker ook weer. Maar hoe kies je de juiste ratten voor op je schip?

Het gevaar wordt door al ons individualisten anders omschreven en ervaren, maar laten wij ons vastbijten in de zorg van Gordon, een altijd maar dalend vertrouwen in de macht (dat misschien wel gewoon zo hoort) en tekenen dat de huidige democratie een APK nodig heeft. Een algemene periodieke keuring.

Splinter is in de Teenage Mutant Ninja Turtles een adoptievader en sensei van alle Turtles. Hij leert ze hoe ze het beste uit zichzelf kunnen halen, maar ook de kracht van samenwerking. Daarin voedt hij (individualistische) zelf-expressie, maar ook het samen-leven. Er is een balans tussen ‘ik’ en ‘de ander’, tussen ‘object’ en ‘subject’ en tussen eigenbelang (pizza) en maatschappelijk belang (pizzabakkers, vechten tegen onrecht, veiligheid bewaren zodat er ruimte ontstaat voor pizza-hedonisme).

Onze eigen Rotterdamse filosoof Henk Oosterling positioneert zichzelf al lange tijd als een soort Splinter, en concretiseert zijn theorieën ook meteen in de praktijk en/of beleidsvorming. Bijvoorbeeld zijn doendenken op basisschool Bloemhof, op zuid. Vorig jaar verscheen bij Boom Uitgevers zijn nieuwe boek Waar geen wil is, is een weg: doendenken tussen Europa en Japan.

Hoogleraar in de geowetenschappen Klaas van Egmond beschrijft in zijn boek Een vorm van beschaving (2010) ook het Oosten waar meer ruimte bewaard bleef voor diversiteit binnen spiritualiteit en geloof. Ruimte en respect voor de verschillende interpretaties die naast elkaar konden bestaan. Anders dan de agressieve rol die de kerk innam rond 400 jaar na Christus om een einde te maken aan al die verdeelde stromingen met hun diversiteit en eigen plannen. Of de rol die de wetenschap daarna overnam, en uiteindelijk het kapitaal. Van Egmond betoogt dat de bewegingen vaak positief beginnen maar telkens doorslaan in dogmatische eenzijdigheid. Niet dat in het Oosten alles op rolletjes loopt, maar we bedoelen hier Splinter, die ons nog wel wat kan bijleren. In ieder geval de bewoners in ons open riool.

Als laatste ‘rat’ doe ik ook Alessandro Baricco graag een roze duster aan. In zijn boek De barbaren (2006) behandelt hij de angst voor culturele verloedering. Waar de bezieling en verdieping eerst nog aanzien had, muteert dit doordat ‘de barbaren’ het speelveld overnemen en cultuur op de oppervlakte beoordelen. Volgens Baricco is dit geen botsing tussen beschaving en barbarij, maar eerder een transitie van een oude naar een nieuwe cultuur. Een theorie die hij toepast op wijn (eerst enkel Frans en Italiaans, maar nu wereldwijd een goedkoop aftreksel van wat ooit bezielde wijn was), voetbal en boeken. Maar veel anders is het niet voor het theater, televisie, de politiek, het internet en begrippen als waarheid, betekenis en kennis. Alessandro Baricco in De Barbaren: “Het is alsof de Betekenis, die eeuwenlang verbonden is geweest met een ideaal van permanentie, vast en voltooid, ineens een andere verblijfplaats is gaan zoeken en is opgelost in een vorm die eerder beweging is, een langwerpige structuur, een reis. (…) In de wereld van internet hebben ze die handeling een exacte naam gegeven: surfen.”

Splinters

Toen we aan het einde van de sessie van Open Source Government een inventarisrondje maakten, met wat we belangrijk vonden om mee te geven aan het project, zei ik dat democratie 2.0 altijd een ruimte moet inbouwen voor verandering. De oplossing zal zeer waarschijnlijk niet zijn om te zoeken naar permanentie, maar naar beweging en bewegingsruimte.

We staan aan de oevers van ons open riool. Als lezer, als kunstenaar die zich probeert te gedragen als essayist, als architect van een Open Source Democracy, als boos volk, als relativerend volk, als individualisten, als Gordon, als Piratenpartij, als burgerrechtenbewegingen en als (on)mensen op zoek naar Splinter. Misschien komt Splinter naar ons toe, misschien moeten we op zoek. Waarschijnlijk zijn we zelf splinters. Als we maar niet te veel grijpen naar rattengif.