MaMA 

Nathalie Hartjes schreef ter gelegenheid van de expositie The Mind-Blowing Institute deze publicatie over ziek zijn, maatschappelijke waardering en de waarde van lichamelijke kennis.

Op 8 januari van dit jaar melde ik mij voor het eerst van mijn werkende leven ziek. Echt ziek, melding-bij-de-Arbo-ziek, niet een ‘hey ik kruip een dagje onder de wol’-appje ziek. Dagelijks staarde vanuit de wc-pot knalrood scatologisch bewijsmateriaal mij recht in de ogen. Wegkijken was geen optie meer. Een gedetailleerde beschrijving is echt alleen voor de liefhebber en uitsluitend op persoonlijk verzoek verkrijgbaar.

Onmogelijke timing – want, dat is het altijd. Nu was het ook nog eens drie dagen voor de opening van de eerste tentoonstelling van het jaar. Én dan ook nog eens de eerste binnen het nieuwe programma, waarin MAMA steeds het woord en de vloer geeft aan een andere opkomende programmamaker. Ik kon mij geen slechter moment bedenken om de handdoek in de ring te gooien. Ik vond het zelf ook opmerkelijk, ik liep immers al drie weken met dit dagelijks ongenoegen en al maanden daarvoor met zijn incidentele verschijningen. Even de eindstreep halen, nog drie dagen door op karakter – dat is zo een beetje het gewone regime, want ziek zijn is niet normaal en dus onwenselijk. En we zijn toch allemaal liever niet onwenselijk. Dat is er ook bij mij stelselmatig ingeramd.

Het zogenaamde zieke lichaam heeft namelijk niet zoveel op met ‘gewone’ werktijden en routine. Het zieke lichaam heeft zijn eigen eisen en vraagt aandacht. Maar dat betekent ook dat het zieke lichaam veel meer weet dan waar het erkenning voor krijgt. En laat dat nou de origine zijn van The Mind-Blowing Institute, opgericht door Dieuwke Boersma in het jaar 2050. MAMA had het genoegen gastvrouw te zijn van het instituut ’s eerste verschijning hier op aarde. Vier kunstenaars met lichamen en hersenen die nu nog als onwenselijk worden beschouwd; als moeilijk of lastig; als probleem om opgelost of gerepareerd te worden. The Mind-Blowing Institute is een tentoonstelling vermomd als toekomstig onderzoeksinstituut waar de wijsheid van het lichaam, en vooral het lichaam in al zijn differentiaties, als uitgangspunt voor nieuwe kennis wordt genomen. En het gaf mij de moed om mijn eigen onder het tapijt geschoven kennis te vergaren.

The Mind-Blowing Institute articuleert een artistiek alternatief voor de manier waarop wij heden ten dage de wetenschap bedrijven. De koelblauwe wachtruimte is tegelijkertijd observatorium van de parallelle wereld uit 2050 waar wetenschap bedreven wordt. Wetenschap dat niet enkel uit data bestaat maar put vanuit de kennis geborgd in ons lijf, uit nauwkeurige analyses van de diverse manieren waarop deze lichamen stimuli ontvangen, verwerken, en uitstralen. Videowerken van Amanda Baggs, Kamil Guenatri, Johanna Hedva en Vanja Smiljanic bevinden zich in de green room die een dubbelfunctie heeft. In traditionele zin is het een verwijzing naar de groene wachtkamer voor de artiest vlak voordat zij het podium opgaan – waarmee Dieuwke het avant-gardistische moment van hun kennis benadrukt. De groene omgeving functioneert daarnaast als virtuele tussenruimte waar ook de bezoeker onderdeel wordt van de toekomst. Geen van de lichamen in de ruimte ontkomt aan het lot om bekeken te worden, of onderwerp te worden van studie. Ik hoop van harte dat The Mind-Blowing Institute het publiek heeft aangemoedigd, zoals het mij heeft gedaan, zich te bevrijden van vooroordelen over zogenaamde gebreken, maar deze als een verdieping van zelfkennis te omarmen.

De transitie tussen de koele distantie van het blauwe nu en de groene toekomst bereik je over rode radiogolven, samengesteld door Ioana Raillieu. Het RGB-model, dat de inrichting van The Mind-Blowing Institute bepaalt, is een metafoor voor alle kleuren die vanuit rood, groen en blauwe lichtbronnen gevormd kunnen worden, zodoende het hele spectrum te vieren en het stigma dat ‘het spectrum’ al zolang met zich meedraagt achter ons te laten. Nog voor het einde van de tentoonstelling word ik in een ander ziektebeeld gekatapulteerd. Mijn moeder, die al vier jaar MS onder de knie probeert te krijgen, wordt gevloerd door een zogenaamd onschuldig griepje. De medicijnen die haar zijn voorgeschreven als MS-remmers hebben haar natuurlijke weerstand tot op het nulpunt afgebroken en omdat ziek zijn onwenselijk is cijfert ze zichzelf weg totdat ze in kritieke toestand in het ziekenhuis terecht komt. Het aanwijsbare gebrek aan witte bloedlichamen valt niet te ontkennen als oorzaak, maar in hoeverre is haar eigen ontkenning van lichamelijk (wel)zijn evengoed schuldig geweest?

Een recente aflevering (One Head, Two Brains) van Hidden Brain doet mij geloven dat ik mijn moeders bijna fatale koppigheid niet alleen haarzelf kan aanrekenen, maar dat het onderdeel is van een maatschappelijke pathologie. Een die wel wat meer aandacht verdient in het algemeen, en in het Westen in het bijzonder. Psychiater Iain McGilchrist licht zijn boek ‘The Master and His Emissary, The Divided Brain and the Making of the Western World’ toe en doet uit de doeken hoe onze linker- en rechterhersenhelften met elkaar communiceren. In een notendop is onze linkerhersenhelft erop gericht kennis te vergaren, de rechter heeft de wijsheid deze toe te passen. De linkerhelft is in feite de afgevaardigde van de rechterhelft – The Master – die op basis van deze kennis besluiten kan maken, want rechts ziet the bigger picture. Of in de woorden van wijlen Brits journalist Miles Kington. “Knowledge is knowing that a tomato is a fruit. Wisdom is knowing not to put it in a fruit salad.” De linkerhelft is star en gericht op details, koude data, de rechterhelft helpt deze te begrijpen door intuïtie en metaforen.

McGilchrist wijst erop dat in het westen de waardering voor wat onze linker hersenen voortbrengen de overhand hebben gekregen. De linkerhelft heeft geen oog voor wat het niet weet en is geneigd tot minachting voor de inbreng van de rechterhelft – terwijl ironisch genoeg de rechterhelft geneigd is alle inbreng van de linkerzijde goed te wegen. Dit leidt tot een zich exponentiele schreefgroei sinds studies in wetenschap en technologie zijn losgezongen van meer intuïtieve vakgebieden als letteren en kunsten in de vorige eeuw, omdat onze breinen plastisch zijn reageren ze op impulsen van waardering (voor de linkerhelft) die ze uit de samenleving ontvangen. Dat ook de reactie ́ontkenning ́ in de

linkerhelft blijkt te wonen is weinig verbazend, maar in de aanwezigheid van allerlei grootschalige, en dus ook particuliere, crises zorgwekkend omdat we het in onze cerebrale disbalans te veel ruimte bieden. McGilchrist betreurt het verlies van reden; het maken van afwegingen, niet alleen op basis van (rationele) data, maar geïnformeerd door een begrip van de hele context waar een levend mens in een beweeglijke samenleving mee te maken heeft. Hij eindigt het interview met een citaat van Einstein “The rational mind is a faithful servant, the intuitive mind is a precious gift.” En, voegt daar zelf aan toe: “We live in a society that honors the servant but has forgotten the gift.”

Dat resoneert mooi met de slogan van The Mind-Blowing Institute: “Let intuition take hold of your actions.” Ik weet inmiddels dat als mijn darmen weer opspelen de kriebel aan de onderkant van mijn voetzolen voelen als een mix tussen mosgroen en oker. Ik heb misschien niet zoveel tijd met de tentoonstelling kunnen doorbrengen in de afgelopen weken als ik had gewild, maar ik weet wel dat dankzij Dieuwkes gevoelige en kwetsbare tentoonstelling mijn eigen kleurenpalet is verrijkt.