MaMA 

Geïnspireerd op de expositie Wallpaper schreef Nathalie dit essay naar aanleiding van haar bezoek aan de tweejaarlijkse Biënnale in Venetië waarin verschillende landen worden gepresenteerd binnen een paviljoen.

In fragiele neonletters siert bovenstaande leus van Samson Young de muur van het paviljoen van Hong Kong in Venetië tijdens de biënnale, die op 10 mei opende. De contradictie die de zin oproept is nergens zo op zijn plaats als tijdens het tweejaarlijkse kunstspektakel. Het hele fenomeen Venetië is een wereld van frictie– juist in de context van de biënnale. Ik ken geen andere plek waar de migratie van het Westerse kapitalisme en imperialisme zo voelbaar is. De Giardini op zich is de fysieke visualisatie wie er wanneer ´mee mocht doen´. De grote lanen voorbehouden aan de landen van Noord en Westelijk Europa. Een tweede rang kan je heel letterlijk nemen, belichaamd door landen als Australië, Canada, Hongarije, Zuid-Korea die langs zijpaden een plek in het park wisten te bemachtigen. Oh ja, en over de brug werd er nog een deel aangebouwd waar mediterrane landen plek konden verwerven. Totdat de wereldexpositie echt uit zijn voegen barstte en vanaf de late jaren negentig de stad overrompelde. De stad als notendop voor het wereldtoneel.

Klinkt op de tongen van de naties die vervolgens hun paviljoens vestigden op vaste dan wel tijdelijke locaties op andere plekken in de stad. En met elke editie komen er landen die bij die zichtbaarheid eisen voor hun nationale (óf non-nationale) identiteit. In 2017 deden Antigua en Barbuda, Kiribati en Nigeria voor het eerst mee. Méér ruimte voor meer perspectieven. Onverwachte ontdekkingen, zoals het ongelofelijke poëtische werk van António Ole, dat ik zonder dit platform niet snel had leren kennen. Maar ook de presentaties die haaks staan op mijn verwachting onthullen evengoed de wereld waarin we leven. Bijvoorbeeld een nogal voor de hand liggend propagandastukje van de Venezolaanse regering die offensief van wal steekt in de wandtekst “At a time when so many accusations and demonizations are launched against Venezuela…” om niet zonder weerstand ontvangen te worden. In het gastenboek is de volkswoede leesbaar, opeenvolgende pagina’s zijn beschreven met de tekst “Maduro Mierda.” Ik ervaarde een subtielere glitch door het werk van de Egyptische Moataz Nasr. Zijn film The Mountain vormt een allegorie waarmee de frictie tussen traditie en moderniteit wordt opgeroepen, het lijkt een gewaagd stuk, die de autoritaire regering uitdaagt. Maar na een gesprek met een bevriende curator uit Cairo moest ik misschien het tegenovergestelde concluderen. Het lijkt erop dat de geprogrammeerde kaders van de internationale ‘progressieve’ kunstelite hier heel kundig bespeeld worden – om eigenlijk met een document te komen die ook een repressieve regering naar de mond praat. Met dat ongewisse – zelfs (of juist) als het haaks staat op mijn eigen ‘frame’- wil ik geconfronteerd worden. Eens of oneens kun je pas zijn met zaken waarvan je weet dat ze bestaan.

Terwijl ik in Venetië ben ontvang ik een mail met de vraag of ik een brief gericht aan het Rijksmuseum met kritiek op de tentoonstelling de Goede Hoop wil medeondertekenen. De tentoonstelling biedt té weinig kritische zelfreflectie op de Nederlandse koloniale rol en laat belangrijke stemmen in de geschiedenis achterwege. Precies de drijfveer achter Cinema Olanda – de Nederlandse inzending in het Venetië-circus, waarmee Wendelien van Oldenborgh met een invoelende film haar kanttekeningen plaatst bij het nationaal zelfbeeld van de verlichte naoorlogse jaren. Hoewel ik de boodschap in de brief van harte ondersteun zie ik er vanaf omdat ik de tentoonstelling nog niet gezien heb. Direct bij thuiskomst ga ik alsnog kijken. Met dank aan de briefschrijvers let ik scherper op hoe de informatie is georganiseerd en voor wie. Ik zie gaten die ik misschien niet anders had opgemerkt. Waar het nationaal zelfbeeld in Venetië kritisch tegen het licht wordt gehouden, wordt het door de tentoonstellingsmakers van het Rijksmuseum juist gewapend tegen enige aanpassing. Door de tentoonstelling te beëindigen met een sluitstuk over solidariteitsbewegingen in de jaren ´70 wordt er verder geen rekenschap gegeven van hedendaagse gevolgen van de kolonialisatie. Ja er is een vrijblijvend afzwaaistukje over de turbulente politieke actualiteit in Zuid-Afrika, maar de bezoekers hebben al hun exit gekregen; suggererend ‘de Nederlandse betrokkenheid eindigde ten minste op een positieve noot.’

Ik denk terug aan Venetië. Als die stad illustreert hoe (informatie over) de wereld is georganiseerd, dan is het nog altijd voor het gemak van de westerling. Het is namelijk nogal een opgaaf om die hele stad te doorkruizen. Venetië is een doolhof, dus dat er dan paviljoens versluierd blijven is regel en geen uitzondering. En zolang het huidige uitgangspunt van de Giardini gehandhaafd blijft is het geen raadsel wie meervoudig ongezien en niet erkend blijft.

Bovenstaande zin echoot door mijn hoofd. Gelezen met Westerse ogen in het Hong Kong paviljoen gewijd aan benefietliederen, lees ik een verwijt. Ik hoor de aanklacht dat als je ondanks je goede bedoelingen niet bereid bent hegemonie op te geven, oude structuren te ontmantelen, je verwijtbaar bent ongelijkheid in stand te houden. Maar het blijkt een vertaling te zijn van een uitspraak van Mao uit 1957 gericht aan Chinese studenten. ‘Jullie zijn de toekomst,’ zegt hij, de oudere generatie is slechts leenheer voor het echte gezag – de volgende generatie. Wat kantelt de betekenis plots. Ik lees opeens dienstbaarheid, een erkenning van macht die verschuldigd is aan de toekomst, niet aan het verleden.

En met nogal een omweg beland ik zo bij onze eigen showroom waar op dit moment de expositie Wallpaper onder het vaandel ‘ALL-INCLUSIVE’ gepresenteerd wordt. So, do we walk the talk? Een open call project waar iedereen met een internetverbinding toegang toe heeft, met – net als het biënnale-gebeuren de intentie verrast te worden, geconfronteerd te worden met het nog onbekende. Het heeft al ruim 150 inzendingen opgeleverd, samengebracht in de online tentoonstelling wallpaper.showroommama.nl.

In de showroom is het aan de bezoeker om het werk een plek op de muur te geven. Als organisatie hebben we een stap teruggenomen, ons beperkt tot de randvoorwaarden. Vooral vraagt de expositie “zeg het maar, wat willen jullie?” Hebben we daarmee alle obstakels tot de ‘expositieruimte’ weggenomen? Vast niet. Ook wij zijn nog afhankelijk van oude structuren. Maar zoals met Wallpaper vinden we het bij MAMA wel belangrijk om te zoeken naar vormen waarin we top-down structuren worden losgelaten. We creëren ruimte voor onze Artistic New Talents om bij te dragen aan het programma. En we hebben budget vrijgemaakt om ‘weg te geven’ aan makers die met dezelfde thema’s bezig zijn als wij. Waarom doen we dit als organisatie? Waarom geven we het auteurschap weg? De jongeren van nu (jaaa, de toekomst!) hebben niet meer dezelfde samenstelling (culturele achtergronden, referentiekader, mediawijsheid, wereldperspectief) als de groepen waar onze huidige instituties op en voor zijn gebouwd.