MaMA 

This article is only available in Dutch. 

Naar aanleiding van de expositie Waar kom jij nou écht vandaan? schreef programmamaker Falkona Rexhepi een persoonlijke brief waarin ze ons meenam in het verhaal achter haar expositie. Deze brief, waarin Falkona haar herinneringen aan de Balkan beschrijft, hebben we ook al eerder verzonden als nieuwsbrief. Te mooi om alleen in de mailbox te laten, daarom nu ook hier op de Universe te lezen!

Bukë e krypë e zemër

De deken van mijn thuisland, de deken die ons warm en veilig houdt; de deken waar wij de strenge winters van mijn thuis mee doorkomen; de deken die mijn oma over mij heen trekt als ze mij duttend in de woonkamer aantreft; de deken als icoon voor de streek waar ik vandaan kom, de Balkan: waar in de zomer het geluid van krekels je verwelkomt en de geur van de natuur je overdondert. Mensen hebben hier niet veel en ze leven met wat ze hebben. Familie is een grote waarde en rijkdom vinden we in elkaar.

Bukë e krypë e zemër, vrij vertaald: brood met zout en hart; een oud Albanees gezegde. Simpliciteit en gastvrijheid staan centraal in onze cultuur. Je deelt wat je hebt vanuit je hart. Zolang je samen bent heb je niet veel nodig.

De regels uit de Kanun – een Middeleeuws wetboek uit de Albanese streek – worden tot op heden geëerd door de Albanese bevolking. In de Kanun is het volgende gezegde opgenomen als wet: “Het huis van de Albanees behoort toe aan God en haar gasten. Een gast dient geëerd te worden met brood, zout en hart.” 

De Albanese bevolking staat bekend om hun gastvrijheid. Een Albanees zal je nooit brood en drinken weigeren: met veel liefde vertellen ze je over hun land. Ze zullen je niet laten vertrekken met een lege maag.

Wanneer ik aan mijn thuisland denk, denk ik aan de blikken die je krijgt wanneer je vriendelijk aangeeft dat je geen honger hebt. De norm is dat je een aangeboden maaltijd nooit afslaat, al worden tegenwoordig dieetwensen – vanuit bijvoorbeeld gezondheidsredenen –  gerespecteerd, en dat maakt het weigeren van een maaltijd iets makkelijker. Deze typische Albanese gastvrijheid tref je ook aan in mijn tentoonstelling Waar kom jij nou écht vandaan?

Twee werelden

In 1918 werd Joegoslavië gevormd in de Balkan. Een groot leider van Joegoslavië was Tito (Josip Broz, 1892 – 1980), de patriarch van Joegoslavië die als enige leider het land bij elkaar wist te houden als een familie; de leider die het idee van broederschap hoog hield. Tito overleed in 1980 en na zijn dood was Joegoslavië niet langer veilig. De strijd om macht begon. Deze geschiedenis is zelfs voor mij een ingewikkeld verhaal, wat ik weet is dat het idee van broederschap omsloeg tot een obsessie voor eigenaarschap en dat macht en ego de boventoon voerden. 

Duistere tijden braken aan. Wat eens ooit zo idyllisch was geweest, veranderde in een plek waar mensen werden gesegregeerd en gediscrimineerd op basis van afkomst en geloof. Een koelbloedige oorlog volgde, waarin de opdracht tot de genocide van verschillende volkeren genadeloos werd uitgevoerd. In 1994 vluchtten mijn ouders uit Kosovo.

Deze periode is inmiddels voorbij, maar de traumasporen van de oorlog huizen nog altijd in de mensen. De weerbaarheid en het optimisme van een volk dat nog maar zo kort geleden zoiets verschrikkelijks heeft meegemaakt, is een groot voorbeeld voor mij. Ondanks het genocidegeweld in 1999 wist Kosovo zich in het jaar 2007 onafhankelijk te verklaren van Servië, dat Kosovo in 1913 voor het laatst koloniseerde. En nu, samen met de vrouwelijke president Vjosa Osmani, zet Kosovo zich neer als een hoopvolle plek. Een echte metropool in de maak.

Als Nederlander met een migratieachtergrond is het voor mij altijd moeilijk geweest om het gevoel van thuis te ervaren in Nederland. Ik groeide op in twee werelden, namelijk het Kosovo uit de oorlog en de nasleep daarvan, en het welvarende Nederland. Tweemaal per jaar pendelde ik tussen deze twee totaal verschillende werelden: Kosovo was een plek in opbouw, waar dagelijkse faciliteiten als drinkwater en elektriciteit niet op orde waren; in Kosovo liepen we met een olielamp van huis naar huis wanneer de elektriciteit uitviel; in Nederland is dag – en nachtverlichting in huis, en daarbuiten, op straat, vanzelfsprekend. In Kosovo vulde je liters lege flessen met water zodra het door de leidingen stroomde, want voor hoe lang? In Nederland spuit het water uit de leidingen op iedere plek in het huis; de keuken, de badkamer, het kraantje in de tuin dat groene zoden waarborgt.

Ik ben dankbaar voor de plek waar ik vandaan kom, ik heb mogen zien hoe mensen die weinig hadden, mensen die uitgemergeld uit een oorlog kwamen, het leven herpakten en plezier bleven maken met elkaar. Ik heb gezien hoe oneindig liefde werd gedeeld, ondanks al het aanwezige leed. 

Oase van kalmte

Het idee van broederschap dat Joegoslavië ooit eerde, staat centraal in de showroom: een ruimte waar alle culturen uit voormalig Joegoslavië samenkomen en die meer gelijkenissen vertonen dan verschillen; waarin de warme stem van Ivana’s oma, Marta, je verwelkomt via Ajvar de korte film die te zien is in de showroom; waarin de volledige aankleding is gebaseerd op het interieur van het huis van mijn oma, de plek waar ik mij altijd thuis heb gevoeld; de tapijten, de zitbank, de schapenvellen en het deken op het bed – alles ís mijn oma. En niet mijn oma alleen; het is ook een herinnering aan de oma’s van anderen, zo blijkt uit de vele gesprekken die ik voerde met de bezoekers;  een Turkse oma, een Braziliaanse oma, een Litouwse oma, een Servische oma, een Kroatische oma, een Bosnische oma, een Bulgaarse oma, een Maltese oma – het interieur lijkt een universele taal te zijn van liefde en het gevoel van thuis. 

“Kind, wanneer je moe bent laat dan je lichaam gaan en sluit je ogen, al is het midden op de dag”, zei mijn oma altijd. Ter ere van haar, mijn oma, die rusten zo belangrijk vond, werd het mijn doel om MaMA’s showroom te transformeren tot een oase van kalmte te midden in Rotterdam op de drukke Witte de Withstraat. Een herinnering dat wij als mensen niet veel nodig hebben om een beetje geluk te kunnen proeven. Het zijn juist de kleine dingen, want als je weinig hebt – zoals de mensen in het naoorlogse Kosovo – moet je werken met wat je hebt. 

Op woensdag 3 juli organiseren ik en MaMA  de filmavond House vs Home* in samenwerking met WORM, waarin drie verschillende verhalen en uiteenzettingen van het idee van huis & thuis te zien zijn: Kosovo, Colombia en Indonesië komen samen en vertellen ons verhaal; dat van de Nederlander met een migratieachtergrond en/of een biculturele achtergrond, wiens gevoel van thuis is ontnomen door negatieve ervaringen; zo vaak hebben wij moeten horen dat we “terug moesten naar ons eigen land”.  Maar dit ís ons land, hier in Nederland, in Rotterdam;de stad waar meer dan 170 verschillende culturen samenkomen en samenleven. Naast Nederlander met een migratieachtergrond (Albanees, Kosovaar)  ben ik ook Rotterdammer. Niet lullen, maar poetsen – Rotterdam heeft mij, voor het eerst sinds ik in Nederland ben, mij thuis doen voelen.

Dank jullie wel voor alle interesse in Tell Me Where You Are Really From, waar de vraag “Maar waar kom je nou écht vandaan?” wordt getransformeerd tot een warme uitnodiging om in de showroom na te denken over je afkomst en de gevoelens en herinneringen die daarmee samenvallen, deze te herbeleven en te koesteren. Ik dank jullie voor jullie bezoek en enthousiasme!

Liefs,

Falkona

* Dit is een verwijzing naar een evenement dat al heeft plaatsgevonden, meer weten of House VS Home? Klik hier!